Rekomendacje

1. Rekomendacje dla Samorządów, Placówek Terapeutycznych, Organów Ścigania i Wymiaru Sprawiedliwości dotyczące współpracy przy uruchomieniu mechanizmów pozwalających organom wymiaru sprawiedliwości na szersze stosowanie wobec osób uzależnionych i szkodliwie używających narkotyki zasady „leczyć zamiast karać”.

Rekomendacje opracowane podczas spotkania Okrągłego Stołu „Leczyć zamiest karać” jaki odbył się w Warszawie 25.11.2010

Nie podlega dyskusji, że w prawie karnym funkcja prewencyjno-wychowawcza jest niezwykle istotna, a represja nie jest jedynym celem kary. Zatem instytucje wymiaru sprawiedliwości powinny dostępnymi narzędziami nakłaniać do przestrzegania norm prawa i sięgać po inne niż represja narzędzia.

Praktyka instytucji wymiaru sprawiedliwości pokazuje, że większość osób uzależnionych nie jest w stanie wyrwać się z zaklętego kręgu narkomanii, przestępczego stylu życia i kolejnych pobytów w zakładach karnych. Między działaniami na rzecz realizacji potrzeb związanych z uzależnieniem a przestępczymi działaniami, najczęściej można postawić znak równości.

Dlatego też, jak uczą doświadczenia innych krajów europejskich, skutecznym sposobem na przełamanie tego fatalizmu, jest zastosowanie wobec osób popełniających przestępstwa w związku z używaniem narkotyków terapii i oddziaływań profilaktyczno-edukacyjnych.

Stosowanie zasady „leczyć zamiast karać” przez organy wymiaru sprawiedliwości, w oparciu o dostępną bazę terapeutyczno-profilaktyczną skutkowało będzie z całą pewnością redukcją popytu na narkotyki, ale też redukcją przestępczości oraz kosztów związanych ze ściganiem i karaniem.

Niestety, brakuje mechanizmów, które by zapewniły dostarczenie organom ścigania i sprawiedliwości informacji o tym, czy podejrzany jest osobą uzależnioną czy też szkodliwie używa narkotyki. Ponadto obowiązująca Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 roku w art. 72-73, które miały zabezpieczać działanie zasady leczyć zamiast karać, nie spełnia oczekiwań. Z dobrodziejstwa art. 72 i 73 nie mogą korzystać osoby uprzednio karane. To stanowi poważny mankament tego przepisu, szczególnie w grupie uzależnionych, gdzie często mamy do czynienia z osobami „po wyrokach”. Nadzieję na zmianę sytuacji, daje opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości, projekt nowelizacji Ustawy, gdzie warunek uprzedniej niekaralności został usunięty. Niestety projekt ten, nie wszedł jeszcze pod obrady Sejmu.

Realizacja zasady zapewnienia osobom popełniającym przestępstwa będących uzależnionymi od środków psychoaktywnych możliwości poddania się działaniom leczniczym w celu zaprzestania używania narkotyków, a co się z tym wiąże, i ograniczenie ich działalności przestępczej, wymaga spełnienia następujących warunków:

1. Zniesienie ograniczenia dotyczącego uprzedniej niekaralności za przestępstwa umyślne w stosunku do art. 72 – 73 Ustawy o Przeciwdziałaniu Narkomanii z 2005 roku. Duża grupa osób uzależnionych podejrzanych o popełnienie przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności do lat 5-ciu była uprzednio karana. Obecne rozwiązania prawne uniemożliwiają tym osobom skorzystanie z warunkowego umorzenia postępowania w wypadku podjęcia i skutecznego ukończenia leczenia uzależnienia (art. 72-73 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii). Wszelkie dotychczasowe inicjatywy z zakresu promowania zastosowania środków probacyjnych w postaci zawieszenia i warunkowego umorzenia postępowania dotyczyły – osób eksperymentujących z substancjami psychoaktywnym lub rozpoczynających używanie narkotyków szkodliwie.
2. Podjęcie rozmów mających na celu opracowanie i wprowadzenie rozwiązań umożliwiających realizację regularnych wizyt biegłych z zakresu terapii uzależnień (lub specjalistów terapii uzależnień) na terenie Komend Policji oraz Izb Zatrzymań. Celem jest prezentacja osobom zatrzymanym oferty skorzystania z programów profilaktyczno-terapeutycznych oraz realizacji zadania kwalifikowania osób zatrzymanych do udziału w procedurze badania przez biegłego w kwestii poziomu uzależnienia i rokowań co do pozytywnych wyników terapii. Doświadczenie innych krajów pokazuje, że obecność specjalistów terapii uzależnień na terenie Policji i możliwość jego kontaktu z osobą zatrzymaną na wcześniejszym etapie postępowania pomaga osobom skorzystać z alternatywnych środków probacyjnych, bez orzeczenia kary, motywując ich do zmiany postawy wobec używania narkotyków, a w konsekwencji zaprzestania działalności przestępczej.
3. Ustalenie zasad współpracy pomiędzy organami wymiaru sprawiedliwości, ścigania i podmiotami, oferującymi usługi z zakresu leczenia i profilaktyki uzależnień, samorządami, wprowadzenie odpowiednich procedur i mechanizmów konstytuujących te współpracę.
4. Serwisy terapeutyczne, kierując się dobrem pacjenta i za jego zgodą, uwzględnią w swoich programach szczegółowe wymagania dotyczące pracy z klientem uzależnionym korzystającym z zawieszenia postępowania na czas trwania terapii. Takie wymagania obejmują m.in. nawiązanie współpracy z organem prowadzącym postępowanie, wprowadzenie mechanizmów pozwalających informować organy prowadzące postępowanie o przebiegu terapii danej osoby lub jej przerwaniu. Serwisy terapeutyczne będą angażować specjalnie przygotowaną do tego zadania kadrę, która będzie realizowała zadania na terenie Komend Policji i Izb Zatrzymań oraz przygotowania opinii dla organów wymiaru sprawiedliwości dotyczących uzależnienia i możliwości podjęcia terapii przez osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa.
5. Ponadto należy informować podejrzanych o możliwości skorzystania ze środków probacyjnych przewidzianych w art. 72-73 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii poprzez stałą kampanie informacyjną, poprzez upowszechnienie materiałów promocyjnych, zaangażowanie środowiska adwokackiego itp

2. Rekomendacje ze spotkania, 20 kwietnia 2011, Warszawa

My terapeuci placówek ambulatoryjnych, zebrani na spotkaniu „Długo, drogo, nieskutecznie – leczenie uzależnień narkotykowych w Polsce”, zorganizowanym w Warszawie, w dniu 20 kwietnia 2011 roku zwracając się do wszystkich instytucji zaangażowanych w działania z zakresu przeciwdziałania narkomanii pragniemy skierować ich uwagę, na szereg zjawisk, które identyfikujemy jako mające niekorzystny wpływ na rozwój polskiego systemu pomocy i leczenia osób uzależnionych od narkotyków oraz realizację Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii.

1. Wybór metody leczenia jest w Polsce obciążony presją. System opieki zdrowotnej wymusza podejmowanie terapii drug free kosztem lecznictwa farmakologicznego, do którego dostęp jest bardzo ograniczony.
2. Profesjonalna interwencja na początkowym etapie leczenia, jest nadal raczej wyjątkiem niż regułą. Niedofinansowana pomoc ambulatoryjna częściej kieruje do leczenia zamiast leczyć, stąd mamy ciągle do czynienia z zjawiskiem „zastępowania stomatologów, protetykami”. Jest to podstawowa wada strukturalna, która nie pozwala zrównoważyć wzrostu wskaźników epidemiologicznych skutecznymi interwencjami. Poradnie leczenia uzależnień obejmują swoją opieką ponad połowę wszystkich pacjentów systemu, jednak na ich funkcjonowanie przeznaczane jest tylko 10% wszystkich nakładów na leczenie osób uzależnionych.
3. Lecznictwo stacjonarne (społeczności terapeutyczne), do którego dostępność jest prawdopodobnie najwyższa w Europie, obejmuje opieką do kilku procent osób problemowo używających narkotyków. Przejmuje ono natomiast ok. 75 % całego finansowania Narodowego Funduszu Zdrowia, przeznaczonego na całe lecznictwo narkotykowe. Terapia w ośrodku stacjonarnym, jest jedną z najdroższych procedur medycznych w ogóle, ponieważ nie podlega żadnej reglamentacji. Zjawisko tzw. „turystyki ośrodkowej” ma bardzo szeroki zakres, ponad 75% pacjentów ośrodków już wcześniej się w nich leczyło. Roczny pobyt pacjenta w ośrodku rehabilitacyjnym to koszt 30 do 40 tys. złotych. Od 2007 roku, liczba chętnych na leczenie stacjonarne spada, na dodatek prawdopodobnie trafia do niego wiele osób, które mogłyby z większym powodzeniem leczyć się ambulatoryjnie.
4. W wielu regionach naszego kraju (np. w opolskim, łódzkim, pomorskim, podlaskim, podkarpackim) istnieje problem monopolizacji leczenia narkotykowego przez duże organizacje, które odrzucają prowadzenie niektórych zupełnie podstawowych usług (leczenie substytucyjne, redukcja szkód), a inne traktują jako drugorzędne (leczenia ambulatoryjne). W efekcie, całe regiony pozbawione są wielu podstawowych zabezpieczeń pomocowych. Zwracamy uwagę, że monopolizujące rynek świadczeń dwie największe organizacje narkotykowe otrzymują blisko połowę całego krajowego finansowania leczenia, a lokalnie czasem 100 % (opolskie).
5. Działania postrehabilitacyjne, nie powinny być prowadzone w oddalonych od dużych miast placówkach stacjonarnych – zjawisko dość rozpowszechnione – ponieważ na ogół służą zakamuflowanemu i nieuzasadnionemu wydłużaniu rehabilitacji. Pacjent mieszkając w ośrodku nie usamodzielnia się, ma bardzo utrudniony dostęp do rynku pracy czy do nauki.
6. Ogromnym problemem dla podmiotów powołujących nowe programy substytucyjne, jest deficyt lekarzy zainteresowanych taką działalnością. W całej Polsce działa tylko ok. 25 takich lekarzy.
7. W Krakowie miało miejsce rozwiązanie przez zarząd Stowarzyszenia Monar Centrum Terapii Narkomanów, jedynej w Polsce struktury regionalnej i miejskiej, która z powodzeniem realizowała przez blisko dwie dekady politykę zabezpieczenia minimalnych potrzeb pomocowych i leczniczych.

Nasze rekomendacje:

1. Uważamy że oszczędności, które powstaną w wyniku wprowadzenia art. 62a znowelizowanej Ustawy o Przeciwdziałaniu Narkomanii, należy przeznaczyć na rozwój lecznictwa substytucyjnego i ambulatoryjnego, w tym na zabezpieczenie działania zasady „leczyć zamiast karać”. Konieczne jest uruchomienie dodatkowego finansowania postrehabilitacji.
2. W warunkach znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, w tym nowych zapisów uruchamiających zasadę „leczyć zamiast karać” (znowelizowane art. 72 i 73), konieczne jest ustalenie zasad współpracy pomiędzy organami wymiaru sprawiedliwości, ścigania i podmiotami, oferującymi usługi z zakresu leczenia i profilaktyki uzależnień, samorządami. Potrzebne jest wprowadzenie odpowiednich procedur i mechanizmów na których ta współpraca będzie oparta.
3. Konieczne jest dokonanie zmian w szkoleniu lekarzy oraz podjęcie przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii rozmów z Polskim Towarzystwem Psychiatrycznym, kołami akademickimi, specjalistą krajowym ds. psychiatrii w celu znalezienia sposobu rozwiązania problemu deficytu lekarzy zainteresowanych prowadzeniem leczenia substytucyjnego.
4. Konieczne jest zwrócenie uwagi samorządów, które opiekują się programami wychodzenia z bezdomności, na potrzebę podjęcia kroków mających na celu przeciwdziałanie dyskryminacji osób uzależnionych i zakażonych HIV w placówkach dla bezdomnych, przez personel tych placówek. Pobyt uzależnionego i bezdomnego pacjenta w schronisku, pozwala na podjęcie terapii w systemie ambulatoryjnym, w tym terapii podtrzymującej, terapii ARV, leczenia w ośrodku dziennym.
5. Uważamy, że należy niezwłocznie uruchomić zabezpieczenia prawne, chroniące interes klienta przed praktykami monopolistycznymi oraz przed presją w wyborze leczenia.
6. Uważamy, ze względu na szczupłość środków finansowych przeznaczonych na leczenia uzależnień od narkotyków w Polsce, należy bardziej racjonalne nimi gospodarować. Proponujemy wprowadzenie procedury case managment, obligatoryjnej dla osób, które bezskutecznie i wielokrotnie korzystały z kosztownych świadczeń leczniczych.
7. Uważamy, że konieczne jest reaktywowanie CTN Monar – Kraków, oraz tworzenie podobnych struktur w pozostałych regionach naszego kraju, struktur gdzie żadna procedura lecznicza i pomocowa o potwierdzonej naukowo skuteczności nie będzie wykluczona czy dyskryminowana

3. Okrągły Stół we Wrocławiu, 29 listopada 2012 – Wnioski i rekomendacje dla Dolnego Śląska

Leczenie substytucyjne
Zwiększenie liczby miejsc w lecznictwie substytucyjnym jest najważniejszym z priorytetów województwa dolnośląskiego. Województwo to, posiada najwyższe po Mazowszu wskaźniki dotyczące używania opiatów. Obecnie na terenie Dolnego Sląska działa dwa programy substytucyjne (Wrocław i Zgorzelec) w których leczenie otrzymuje ok. 200 osób, co stanowi ok. 10% zabezpieczonych potrzeb. Zgodnie z celami KPPN 2011-2016, leczeniem substytucyjnym powinno być objętych 472 osób (25% z liczby 1888 osób uzależnionych od opiatów, zgodnie z szacunkami Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie).
Rekomendujemy lepszą współpracę NFZ z programem substytucyjnym we Wrocławiu, celem likwidacji tamtejszej kolejki do leczenia, oraz ogłoszenia konkursu, który powoli uruchomić mniejsze programy w najbardziej wysuniętych na północ i południe powiatach województwa.

Rehabilitacja stacjonarna
Konieczne jest skrócenie do 12 miesięcy czasu programów terapeutycznych w działających obecnie na terenie woj. dolnośląskiego 2 – óch ośrodkach, z programami dłuższymi niż roczne (jeden z nich z programem 24 miesięcznym). Zalecenie to jest zgodne z zaleceniami Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, według którego pacjent po roku pobytu w pół izolacyjnej placówce nie wynosi z terapii już istotnych korzyści, rekompensujących koszty terapii. Dalsza opieka nad pacjentem powinna odbywać się w ramach programu postrehabilitacyjnego, oraz w systemie ambulatoryjnym.

Postrehabilitacja
Zalecamy utworzenie 2 hosteli readaptacyjnych we Wrocławiu, obsługujących pacjentów z całej Polski, co pozwali skrócić terapię w dolnośląskich ośrodkach stacjonarnych, nawet do pół roku.